Εθνικό Απολυτήριο και Απολυτήριο Ενιαίου Λυκείου
του Ι. Πανάρετου *

Αρθρο που δημοσιεύθηκε στον “Αγγελιοφόρο της Κυριακής” (σελ. 18,19), την Κυριακή 5 Οκτωβρίου 1997

Σημ. : Οι απόψεις που διατυπώνονται στο άρθρο αυτό, όπως και άλλες απόψεις για θέματα παιδείας, υπάρχουν και στο INERNET στην διεύθυνση:

http://stat-athens.aueb.gr/greek/cvita/jpangr.html.

Εντονος προβληματισμός υπάρχει το τελευταίο διάστημα στην κοινή γνώμη για τις αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα που προωθεί το Υπουργείο Παιδείας. Γονείς, μαθητές, πολιτικοί και μέσα ενημέρωσης αγωνιούν για τους στόχους και τον βαθμό προετοιμασίας των επιχειρούμενων αλλαγών. Οπως είναι φυσικό, πολλές φορές, γίνονται αναφορές στις αντίστοιχες πρωτοβουλίες του προηγούμενου Υπουργού Παιδείας κ. Γ. Α. Παπανδρέου και τον βαθμό πρετοιμασίας των προτάσεων εκείνων, όπως επίσης και της συνάφειας των δύο προτάσεων. Αυτό οφείλεται κυρίως, στο γεγονός ότι η νέα πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας είχε αναστείλει πέρισυ τις προτάσεις Παπανδρέου με το αιτιολογικό ότι αυτές δεν είχαν προετοιμασθεί επαρκώς.

Επειδή η αναφορά στις δυο υπουργικές προτάσεις και η σύγκρισή τους είναι, τις περισσότερες φορές, αποσπασματική και όχι ακριβής, είναι, νομίζω, χρήσιμη η καταγραφή των στοιχείων των δύο προτάσεων ώστε ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του. Η καταγραφή αυτή γίνεται στους πίνακες που ακολουθούν.

Προκειμένου να δοθεί μια πληρέστερη εικόνα, εκτός από τις αλλαγές στο Λύκειο και την πρόσβαση στην Γ/βαθμία εκπαίδευση, καταγράφονται και οι προσεγγίσεις των δύο Υπουργών και σε μία σειρά από άλλα θέματα (στον σχετικό πίνακα).

Ελπίζω, η προσπάθεια αυτή να μην έχει αδικήσει, ή παραλείψει, κάποιο σημαντικό στοιχείο της μίας ή της άλλης πρότασης αφού, όπως είναι φυσικό η καταγραφή αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Οπως προκύπτει από τους πίνακες σε πολλές από τις αλλαγές (π.χ. Ανοικτό Πανεπιστήμιο, κατάργηση επετηρίδας, διεύρυνση της πρόσβασης στην Γ΄/θμια εκπαίδευση, κ.λ.π.), οι πολιτικές δεν έχουν σημαντικές διαφορές. Εκεί που θα μπορούσε κανείς να πει ότι υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές είναι στο Εθνικό Απολυτήριο και στον τρόπο πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Οπως προκύπτει από τους πίνακες :

α) Το Εθνικό Απολυτήριο (ΕΑ), ήταν απολυτήριο ενιαίου Λυκείου με σαφώς προσδιορισμένο τον τρόπο απόκτησής του. Τα απολυτήρια που προέρχονται από Λύκειο διαφορετικών κατευθύνσεων δεν μπορεί να χαρακτηρίζονται Απολυτήρια Ενιαίου Λυκείου. Εξάλλου, σε αντίθεση με το ΕΑ, ο τρόπος απόκτησης του Απολυτηρίου Ενιαίου Λυκείου δεν έχει προσδιορισθεί.

β) Ενώ, κατ'αρχήν, η φιλοσοφία φαίνεται να είναι η ίδια, η προσέγγιση και οι επιδιώξεις διαφέρουν ριζικά. Στόχος του ΕΑ ήταν η επανίδρυση του Λυκείου ως μονάδας Γενικής Παιδείας. Με τον νέο νόμο επανέρχεται ουσιαστικά η λογική του διαχωρισμού Κλασσικού-Πρακτικού με την μορφή των κατευθύνσεων (θεωρητική και θετική, αντίστοιχα), με την προσθήκη μιας ακόμη κατεύθυνσης (της τεχνολογικής).

γ) Οσο αφορά την χρήση του ΕΑ και του Απολυτηρίου Ενιαίου Λυκείου για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

 

*Ο κ. Ιωάννης Πανάρετος είναι Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην Γ.Γ. του ΥΠΕΠΘ.

Εξάλλου, οι εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο επιτρέπουν και την διαρκή αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Σε αντίθεση με το νομοσχέδιο για το Εθνικό Απολυτήριο, οι διατάξεις του νόμου για το Ενιαίο Λύκειο είναι σε μεγάλο βαθμό ασαφείς, ενώ η μη λειτουργία των οργάνων κοινωνικής συμμετοχής (Διακομματική Επιτροπή Παιδείας, Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας) δεν έχει επιτρέψει την δημιουργία κλίματος κοινωνικής συναίνεσης που είναι απαραίτητο για την επιτυχία οποιασδήποτε μεταβολής στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Μελετώντας κανείς τα στοιχεία, όπως αυτά παρατίθενται στους πίνακες, θα μπορούσε να αναρωτηθεί ποια ήταν η πρόσθετη προετοιμασία που έγινε στον ένα χρόνο που πέρασε. Αντίστοιχα ερωτήματα θα ήταν δυνατόν να διατυπωθούν για τους λόγους που οδήγησαν στην ανατροπή των ρυθμίσεων του Εθνικού Απολυτηρίου, παρά την διακηρυγμένη από τον Πρωθυπουργό και το Υπουργικό Συμβούλιο υποστήριξη σε αυτό. Νομίζω όμως ότι η προσπάθεια απάντησης των ερωτημάτων αυτών και η εμμονή στο παρελθόν είναι και αδιέξοδη και επικίνδυνη. Τα νέα παιδιά και η χώρα δεν έχουν την πολυτέλεια άλλων ομφαλοσκοπήσεων. Ήδη έχουμε καθυστερήσει πολύ. Είναι αδήριτη η ανάγκη να προχωρήσουμε στην αντικατάσταση των δομών ενός εκπαιδευτικού συστήματος που έχει κλείσει τον κύκλο του. Η δυσπιστία και οι εύλογες απορίες πρέπει να παραμερισθούν και να δώσουν την θέση τους σε μια καλόπιστη και εποικοδομητική κριτική για να διορθωθούν τα ενδεχόμενα λάθη, να συμπληρωθούν τα όποια κενά, να διευκρινισθούν οι υφιστάμενες ασάφειες, να επιτευχθεί η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση, και να κερδηθεί η εμπιστοσύνη αυτών για τους οποίους - και εκείνων με τους οποίους - επιχειρούνται οι αλλαγές.

Ταυτόχρονα, θα πρέπει αυτοί που έχουν την ευθύνη του σχεδιασμού να αντιληφθούν ότι η κριτική και τα ερωτήματα που διατυπώνονται δεν έχουν, συνήθως, πρόθεση υπονόμευσης ή αντιπολίτευσης αλλά εκφράζουν την αγωνία όσων επιθυμούν με ειλικρίνεια την ουσιαστική και αποτελεσματική βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Αν τα παραπάνω δεν γίνουν αντιληπτά και το εγχείρημα αποτύχει, μικρή σημασία θα έχει σε ποιούς θα καταμερισθούν οι ευθύνες. 

Σύγκριση του Σχεδίου Νόμου του Γ.Α.Παπανδρέου για το Εθνικό Απολυτήριο
με το Νόμο Γερ. Αρσένη για “Ενιαίο Λύκειο” κ.λ.π.
ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ (ΕΑ)
Γ.Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΑΕΛ)
ΓΕΡ.ΑΡΣΕΝΗ
Χρήση Απολυτηρίου  Παντού (π.χ. πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, εισαγωγή στα ΙΕΚ, διορισμοί στο δημόσιο κ.λ.π.)  - Εγγραφή στην Γ/θμια εκπαίδευση.   

- Απόκτηση επαγγελματικής εξειδίκευσης μετά την φοίτηση σε μεταλυκειακά ιδρύματα επαγγελματικής κατάρτισης. 

Μαθήματα Λυκείου  Ενιαίος κορμός μαθημάτων.  Λύκειο με τρείς κατευθύνσεις   

(Θεωρητική, Τεχνική και Τεχνολογική) 

Μαθήματα ενιαίου κορμού Λυκείου   

(που διδάσκονται σε όλες τις τάξεις Λυκείου) 

Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Μαθηματικά, Φυσική-Χημεία, Ιστορία, Ξένη Γλώσσα.  Δεν έχουν γίνει γνωστές οι προθέσεις. 
Μαθήματα Α΄ Λυκείου  Τα 5 μαθήματα κορμού (Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Μαθηματικά, Φυσική-Χημεία, Ιστορία, Ξένη Γλώσσα) και σειρά άλλων μαθημάτων ανάλογα με τους διάφορους τύπους Λυκείων (Γενικό, Τεχνικό, Κλασσικό, Μουσικό, Εκκλησιαστικό, κ.λ.π.).  Ενιαίο πρόγραμμα μαθημάτων (τα μαθήματα δεν έχουν προσδιορισθεί). 
Μαθήματα Β΄ Λυκείου  Τα 5 μαθήματα κορμού (Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Μαθηματικά, Φυσική-Χημεία, Ιστορία, Ξένη Γλώσσα) και σειρά άλλων μαθημάτων ανάλογα με τους διάφορους τύπους Λυκείων (Γενικό, Τεχνικό, Κλασσικό, Μουσικό, Εκκλησιαστικό, κ.λ.π.).  Τρεις κατευθύνεις:   

Θεωρητική, Θετική, Τεχνολογική.   

Μαθήματα Γενικής Παιδείας (ποσοστό 60%-65%) που θα καθορισθούν με Υπουργική Απόφαση και μαθήματα κατεύθυνσης (ποσοστό 35%-40%) που θα καθορισθούν με Υπουργική Απόφαση. 

Μαθήματα Γ΄ Λυκείου  Τα 5 μαθήματα κορμού (Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Μαθηματικά, Φυσική-Χημεία, Ιστορία, Ξένη Γλώσσα) και 9 προκαθορισμένα μαθήματα χωρισμένα σε 3 προκαθορισμένες ομάδες μαθημάτων από τις οποίες ο μαθητής επιλέγει την μία.  Τρεις κατευθύνεις:   

Θεωρητική, Θετική, Τεχνολογική.   

Μαθήματα Γενικής Παιδείας (ποσοστό 50%-55%) που θα καθορισθούν με Υπουργική Απόφαση και μαθήματα κατεύθυνσης (ποσοστό 45%-50%) που θα καθορισθούν με Υπουργική Απόφαση. 

ΕΠΛ, ΤΕΛ, Εκκλησιαστικά, Μουσικά, Εσπερινά Λύκεια  Σαφώς καθορισμένες με το Σ/Ν διαδικασίες, πρόγραμμα και μαθήματα  Οι διαδικασίες θα προσδιορισθούν με Υπουργική Απόφαση. 
Αξιολόγηση Μαθητών  Δοκιμασίες, προφορική και γραπτή απόδοση  Θα καθορισθεί με Π.Δ. 
ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ (ΕΑ)
Γ.Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΑΕΛ)
ΓΕΡ.ΑΡΣΕΝΗ
Προαγωγικές Εξετάσεις Α΄ Λυκείου  25% της βαθμολογίας από τις εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο στα μαθήματα κορμού και από 25% οι βαθμολογίες των τριών τριμήνων.  Όπως γίνονται μέχρι σήμερα για φέτος. Από του χρόνου θα καθορισθούν με Π.Δ. 
Βαθμολογία Α΄ Λυκείου  Δεν υπολογίζεται στο ΕΑ.  Δεν υπολογίζεται στο ΑΕΛ. 
Προαγωγικές Εξετάσεις Β΄ Λυκείου  25% της βαθμολογίας από τις εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο στα μαθήματα κορμού και από 25% οι βαθμολογίες των τριών τριμήνων.  Όπως γίνεται σήμερα ή με τυχόν τροποποιήσεις που θα γίνουν με το υπό έκδοση Π.Δ.. 
Μετεξεταστέοι σε Α΄ και Β΄ Λυκείου  Επανεξέταση τον Σεπτέμβριο.  Καταργείται ο θεσμός σύμφωνα με δηλώσεις του Υπουργού. 
Βαθμολογία Γ΄ Λυκείου  Εξετάσεις μόνο σε εθνικό επίπεδο στα καθορισμένα μαθήματα κορμού και επιλογής.  Εξετάσεις σε τοπικό επίπεδο και βαθμολογίες τριμήνων (τα μαθήματα και ο τρόπος των εξετάσεων δεν έχουν προσδιορισθεί). 
Υπολογισμός βαθμού απολυτηρίου  Το ΕΑ χορηγείται σε όσους έχουν βαθμολογία πάνω από 50% σε εξετάσεις εθνικού επιπέδου στην Β΄ και Γ΄ Λυκείου.   

Βαθμολογία για ΕΑ: Μέσος όρος των βαθμολογιών των 5 μαθημάτων Γενικής Παιδείας Β΄ τάξης, Γ΄ τάξης και βαθμολογίες των 3 προαιρετικών μαθημάτων Γ΄ τάξης. 

Θα καθορισθεί με Υπουργική Απόφαση. 
Εισαγωγή στην Γ/θμια εκπαίδευση  Η σειρά επιτυχίας καθορίζεται από τις εξής βαθμολογίες :   

α) στα 5 μαθήματα Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου με συντελεστές από 5-15 το κάθε ένα (με άθροισμα συντελεστών 50).   

β) στα 3 μαθήματα επιλογής της Γ΄ Λυκείου με συντελεστές 14 για το βασικό και 8 για κάθε ένα από τα άλλα δύο μαθήματα,   

γ) Μέσος όρος βαθμολογίας στις δύο ενότητες μαθημάτων κορμού της Β΄ Λυκείου με συντελεστή 10 για κάθε ενότητα.   

Σημ.: Οι συντελεστές καθορίζονται από τα πανεπιστημιακά τμήματα. (Οι βαθμολογίες των 8 μαθημάτων είναι αυτές που επιτυγχάνει ο μαθητής στις εξετάσεις εθνικού επιπέδου). 

Θα καθορισθεί με Π.Δ. με βάση τα μόρια του υποψήφιου που προσδιορίζονται α) από τον βαθμό του απολυτηρίου, β) την επίδοση στην δοκιμασία δεξιοτήτων και γ) την επίδοση σε δύο μαθήματα της Γ΄ Λυκείου.   

Δεν έχει διευκρινιστεί η βαρύτητα με την οποία θα συμμετέχει στην συνολική βαθμολογία κάθε μία από τις ανωτέρω επιδόσεις ούτε ποιά θα είναι τα δύο μαθήματα της Γ΄ Λυκείου.   

Τα ανωτέρω θα καθορισθούν με Π.Δ. 

ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ (ΕΑ)
Γ.Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΑΕΛ)
ΓΕΡ.ΑΡΣΕΝΗ
Έτος πρώτης εφαρμογής  1999-2000 2000-2001
Εισαγωγή από ΕΠΛ και ΤΕΛ  Ποσοστό 10%-25% επί του αριθμού εισακτέων.  Δεν υπάρχει πρόβλεψη. 
Αριθμός Εισακτέων  Καθορίζεται με απόφαση του Υπουργού Παιδείας, μετά από εισήγηση των τμημάτων και γνώμη του ΕΣΥΠ.  Δεν υπάρχει πρόβλεψη. 
Βελτίωση Βαθμολογίας Απολυτηρίου  Με επανάληψη όλων των εξετάσεων της Γ΄ Λυκείου σε εθνικό επίπεδο.  Δεν επιτρέπεται. 
Υπολογισμός Βαθμολογίας Β΄ Λυκείου σε μελλοντικές προσπάθειες εισαγωγής στην Γ/θμια εκπαίδευση  Η βαθμολογία της Β΄Λυκείου συνυπολογίζεται μόνο στην α΄ προσπάθεια. Από την β΄ προσπάθεια και μετά δεν υπολογίζεται.  Δεν υπάρχει πρόβλεψη. 
Εισαγωγή στην Γ/θμια εκπαίδευση αποφοίτων 1997, 1998  Ειδικό ποσοστό καθοριζόμενο με Υπουργική Απόφαση.  Ειδικό ποσοστό καθοριζόμενο με Υπουργική Απόφαση. 
Ωρολόγιο Πρόγραμμα Λυκείου  Καθορισμός με Υπουργική Απόφαση.  Καθορισμός με Υπουργική Απόφαση. 
Εναλλακτικά προγράμματα σπουδών  Καθορίζονται από τα Πανεπιστήμια.   

Χορηγούν τίτλο όχι ισότιμο με πτυχίο.   

Χρόνος σπουδών 2-3 έτη. Οι κάτοχοι του τίτλου εγγράφονται σε κανονικά προγράμματα σπουδών. 

Δημιουργούνται με Υπουργική Απόφαση προγράμματα σπουδών επιλογής.   

Τίτλος ισότιμος με πτυχίο.   

Χρόνος σπουδών 6-8 έτη. 

Διεύρυνση πρόσβασης της Γ/θμιας εκπαίδευσης  Διακηρυγμένος στόχος. Αύξηση 8% για το έτος '96-'97.  Διακηρυγμένος στόχος (μετά την αρχικά διατυπωθείσα διαφορετική άποψη). Αύξηση 8% για το έτος '96-'97. 
Εισαγωγή σε Σχολές (και όχι σε τμήματα)  Διακηρυγμένος στόχος.  Διακηρυγμένος στόχος. 
ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Γ.Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΓΕΡ.ΑΡΣΕΝΗΣ
Ανοιχτό Πανεπιστήμιο  Έναρξη από ακαδημαϊκό έτος 1996-97 με δύο μεταπτυχιακά προγράμματα. Σχέδιο νόμου κατατέθηκε στην Βουλή τον Αύγουστο του 1996.  Έναρξη από ακαδημαϊκό έτος 1997-98 με τα ίδια μεταπτυχιακά προγράμματα που προέβλεπε το σχέδιο Παπανδρέου. Σχέδιο νόμου συζητείται τώρα στην Βουλή (το ίδιο, περίπου, με το σχέδιο Γ.Π.) 
Κατάργηση Επετηρίδας  Διακηρυγμένος στόχος.  Προβλέπεται στον νόμο (παρά την αρχικά διατυπωθείσα άποψη ότι δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση). 
Υπηρεσιακή κατάσταση και μισθολόγιο Πανεπιστημιακών  Κατάρτιση μισθολογίου με 2 κατηγορίες προσωπικού (πλήρους και μερικής απασχόλησης). Οι μερικής θα έχουν το 1/3 των απολαβών των πλήρους αποσχόλησης.   

Αυστηρές διατάξεις που δεν επιτρέπουν την άσκηση ελευθερίου επαγγέλματος για τους πανεπιστημιακούς πλήρους απασχόλησης, ενώ η κατοχή διαφόρων νευραλγικών θέσεων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα αποτελούσε ασυμβίβαστο της πανεπιστημιακής ιδιότητας. 

Υπο ψήφιση νομοσχέδιο με 2 κατηγορίες προσωπικού (πλήρους και μερικής απασχόλησης). Οι μερικής θα έχουν το 1/3 των απολαβών των πλήρους αποσχόλησης.   

Επιτρέπει την άσκηση ελευθερίου επαγγέλματος στους πανεπιστημιακούς πλήρους απασχόλησης με παροχή δυνατότητας απασχόλησης, χωρίς ασυμβίβαστο, σε σειρά νευραλγικών θέσεων του ευρύτερου δημοσίου τομέα. 

Κεφάλαιο Εθνικής Παιδείας  200 δισ. Είχε κατατεθεί νομοσχέδιο.  Δεν έχουν διευκρινισθεί οι προθέσεις. 
Ειδική Αγωγή  Είχε ολοκληρωθεί Σχέδιο Νόμου.  Πρόθεση για κατάθεση Σ/Ν. Δεν είναι γνωστές οι λεπτομέρειες. 
Κοινωνικός Διάλογος  Διακομματική Επιτροπή Παιδείας (N.2333/95) (συνεδρίασε επί Γ. Παπανδρέου)  Δεν έχει συνεδριάσει.   

Δεν έχουν διευκρινισθεί οι προθέσεις. 

Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας (θεσμοθετημένο με τον N. 2327/95)  Δεν λειτουργεί.   

Δεν έχουν διευκρινισθεί οι προθέσεις. 

Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας  Ίδρυση με τον Ν. 2327/95  Λειτουργεί 
Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης Ενηλίκων  Ίδρυση με τον Ν. 2327/95  Λειτουργεί 
Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας  Ιδρύθηκε με τον Ν. 2413/96  Λειτουργεί 
Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελληνικών Σπουδών  Ιδρύθηκε με τον Ν. 2413/96  Δεν λειτουργεί και δεν έχουν διευκρινισθεί οι προθέσεις. 
 
ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Γ.Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΓΕΡ.ΑΡΣΕΝΗΣ
Αξιολόγηση του Ελληνικού Εκπαιδευτικού Συστήματος από τον ΟΟΣΑ  Ζητήθηκε και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 1996.  Ζητήθηκε από τον ΟΟΣΑ να γίνει η follow-up εξέταση. 
Αξιολόγηση Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης  Συμμετοχή στο Πιλοτικό Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Προκήρυξη τον Ιούνιο του 1997 για εθελοντική αξιολόγηση με χρηματοδότηση από το ΚΠΣ. 
Εκπαίδευση - Πολιτισμός Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ  Πειραματική εφαρμογή από το 1995.  Συνεχίζεται. 
Μορφωτικά Κέντρα Στήριξης της Εκπαίδευσης  Ίδρυση με τον Ν. 2327/95  Δεν λειτουργούν. 
Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης  Ίδρυση με τον Ν. 2413/96  Δεν λειτουργεί. 
Εκπαίδευση Μουσουλμανικής Μειονότητας  Ειδικό ποσοστό εισαγωγής στην Γ/θμια εκπαίδευση (Ν. 2341/95).  Διατηρείται. 
Επιδοτούμενα Δάνεια Μεταπτυχιακών Σπουδών  Καθιερώθηκαν το 1997.  Διατηρούνται. 
Πρόγραμμα Σχολικής Στέγης με δανειοδότηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης  Πρώτο δάνειο: 1988   

Τρίτο δάνειο: 1995 

Εκτελείται. 
Αναθεώρηση Συντάγματος  - Πρόταση για δημιουργία Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ).   

- Πρόταση για κατάργηση του διαχωρισμού Ανωτάτης - Ανωτέρας εκπαίδευσης και αναφορά σε τριτοβάθμια πανεπιστημιακή και μη πανεπιστημιακή εκπαίδευση. 

Δεν προωθείται.