Τοποθέτηση του Ι. Πανάρετου, εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ, στην συνεδρίαση του Συμβουλίου Ανωτάτης Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης.
(Δευτέρα, 30 Μαρτίου 2009)
Κύριε Πρόεδρε,
Θα ήθελα να επισημάνω με την σημερινή παρουσία μου, την προσπάθεια του ΠΑΣΟΚ και του προέδρου του να δώσουν άλλη μια ευκαιρία στον διάλογο.
Όπως ίσως γνωρίζετε, είχα υποδειχθεί εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ στο τμήμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης του ΕΣΥΠ το 2004. Δυστυχώς, τότε το ΠΑΣΟΚ υποχρεώθηκε να αποχωρήσει.
Σήμερα, βρίσκομαι και πάλι εδώ ελπίζοντας ότι τα πράγματα θα έχουν καλύτερη εξέλιξη.
Δεν ήλθα εδώ για να κάνω κριτική στην κυβέρνηση – αυτό θα ήταν εύκολο. Ήλθα για να συμβάλω στην διαμόρφωση προτάσεων και απόψεων που θα είναι χρήσιμες για το ελληνικό πανεπιστήμιο.
Θα αρχίσω με μια βασική παραδοχή στην οποία ελπίζω ότι συμφωνούμε όλοι.
Τι είναι το ΕΣΥΠ και τα συμβούλια του; Είναι ένα όργανο κοινωνικής συμμετοχής. Σκοπός της ύπαρξης του είναι να βοηθήσει το κράτος -και την επίσημη έκφρασή του που είναι η κυβέρνηση- να διερευνήσει τις απόψεις των κοινωνικών εταίρων, επεξεργασμένες μετά από διάλογο, επί των πρωτοβουλιών και μέτρων που προτίθεται να λάβει.
Δυστυχώς βλέπω ότι το όργανο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει εκφυλισθεί σε όργανο ρυθμίσεων διαπανεπιστημιακών και ενδοπανεπιστημιακών ισορροπιών. Αυτό φαίνεται από τα θέματα που το απασχολούν. Για παράδειγμα, στην σημερινή ημερήσια διάταξη όλα τα θέματα αφορούν οργανωτικές αλλαγές τμημάτων και τομέων. Π.χ. καθορισμό κατευθύνσεων του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, την κατάτμηση του Τμήματος Ιταλικής και Ισπανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ και την κατάργηση κατευθύνσεων στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ποιο από αυτά τα θέματα απασχολεί την κοινωνία και αποτελεί ζήτημα εκπαιδευτικής πολιτικής;
Και μια και αναφέρομαι στην Πάτρα, θυμάμαι και την συνεδρίαση του αντίστοιχου ΣΑΠ εκεί πριν 20 χρόνια, της οποίας είχα προεδρεύσει. Tότε συζητούσαμε την δημιουργία νέων τμημάτων.
Η παρατήρησή μου αυτή δεν υπέχει στοιχεία κριτικής για την ημερήσια διάταξη ή τον συντάκτη της. Σε ένα πανεπιστημιακό σύστημα που λειτουργεί υπό τον ασφυκτικό έλεγχο της κεντρικής διοίκησης με ισοπεδωτική ομοιομορφία, είναι φυσικό και αναπόφευκτο –ίσως και αναγκαίο- να υπάρχει μια εσωτερική κεντρική συνεννόηση για τέτοιες ρυθμίσεις.
Όπως όμως θα εξηγήσω στην συνέχεια, κατά την άποψη μου –και την άποψη του ΠΑΣΟΚ- αυτά είναι θέματα που θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται εσωτερικά από τα ίδια τα πανεπιστήμια σε ένα σύστημα πλήρους αυτοτέλειας σε συνδυασμό με κοινωνική λογοδοσία.
Κατά την γνώμη μας, εδώ στο ΕΣΥΠ, θα έπρεπε να συζητήσουμε τις βασικές κατευθύνσεις της λειτουργίας των πανεπιστημίων. Και αυτό προτείνω να κάνουμε από την επόμενη συνεδρίαση. Άλλωστε, δεν μπορεί να συζητιέται στο άλλο συμβούλιο, αυτό της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η αναμόρφωση του Λυκείου και εδώ να συζητάμε την δημιουργία ή την κατάργηση κατευθύνσεων και τομέων.
Το εκπαιδευτικό σύστημα και τα πανεπιστήμια χρειάζονται ριζικές αλλαγές προσέγγισης.
Στην προσπάθεια να είμαι εποικοδομητικός θα προτείνω σήμερα προς συζήτηση 7 θέματα που νομίζουμε ότι αποτελούν κρίσιμες παραμέτρους για μια ουσιαστική πολιτική τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ισως να υπάρχουν και άλλα. Ας συζητηθούν και αυτά. Να οδηγηθούμε όμως σε προτάσεις που θα βοηθήσουν τα πανεπιστήμια να ξεφύγουν από την σημερινή τους εσωστρέφεια.
Τα 7 αυτά θέματα είναι:
Η πλήρης αυτοτέλεια των πανεπιστημίων
Το τρίπτυχο: Αξιοκρατία, Κοινωνική Λογοδοσία και Διαφάνεια
Η αξιολόγηση από διεθνή οργανισμό της λειτουργίας του Υπουργείου Παιδείας.
Η αποδοχή της Διαφορετικότητας/Ποικιλομορφίας (diversity) και η απόρριψη της πλήρους και ισοπεδωτικής ομοιομορφίας (Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η βάση του 10)
Η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Η υιοθέτηση μετρήσιμων στόχων η υλοποίηση των οποίων θα επιβεβαιώνεται με αξιόπιστα στοιχεία
Η χρηματοδότηση του φοιτητή η οποία θα πηγαίνει στο πανεπιστήμιο που επιλέγει (ή θα τον επιλέγει)
Υπάρχουν και άλλα θέματα που πρέπει να συζητηθούν ή ίσως θα προταθούν από άλλα μέλη του Συμβουλίου. Εγώ αναφέρομαι σε αυτά γιατί το ΠΑΣΟΚ και ο πρόεδρος του τα έχουν θέσει επανειλημμένα και προφανώς θα αποτελέσουν στοιχεία της πολιτικής του.
Επιτρέψτε μου να κάνω μια μικρή αναφορά στο καθένα.
1. Η πλήρης αυτοτέλεια των πανεπιστημίων
Ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, στην συζήτηση του Ν. 2530/2007 προσήλθε στην επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων της Βουλής και κατέθεσε πρόταση νόμου για την πλήρη αυτοτέλεια των πανεπιστημίων, που θα συνοδεύεται από προγραμματικές συμφωνίες τους με το κράτος και με κοινωνική λογοδοσία. Και θα παρακαλούσα να συζητήσουμε την πρόταση αυτή, ή κάποια παραλλαγή της,
Πολλοί ισχυρίζονται –και δικαιολογημένα ίσως- ότι το πανεπιστήμιο δεν έχει δείξει δείγματα ωριμότητας για να διαχειρισθεί μια πλήρη αυτοτέλεια. Δεν του δόθηκε όμως και ποτέ η ευκαιρία.
Έχουμε όμως ένα δεδομένο. Η εποπτεία και ο έλεγχος της λειτουργίας των πανεπιστημίων από το Υπουργείο με κανονιστικές διατάξεις, ανεξάρτητα από προθέσεις, απέτυχε. Απέτυχε γενικότερα η λογική του ελέγχου της διαδικασίας και όχι του αποτελέσματος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποτυχία του Ν. 2530/2007. Για να δώσω ένα απλό παράδειγμα, ο έλεγχος νομιμότητας των εκλογών των καθηγητών εκχωρήθηκε στα πανεπιστήμια. Παρ' όλα αυτά, η γραφειοκρατία είναι σήμερα χειρότερη, τουλάχιστον στο πανεπιστήμιό μου.
Φτάσαμε και στην πρωτοφανή κατάσταση να εκδίδεται γενικός εσωτερικός κανονισμός για όλα τα πανεπιστήμια- που βέβαια είναι πλήρως συνεπές με την απόλυτη ομοιομορφία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Δυστυχώς, δεν είναι αυτά τα μόνα αρνητικά αποτελέσματα. Το χειρότερο είναι ότι αναλώθηκε ένα σημαντικό απόθεμα ανοχής στην κοινωνική σύγκρουση χωρίς κανένα αποτέλεσμα.
Επιτέλους, αφού βλέπουμε ότι απέτυχε η προσέγγιση αυτή, ας δοκιμάσουμε κάτι διαφορετικό - που δεν είναι τίποτα άλλο από ότι ισχύει σε όλο τον κόσμο: Μια λειτουργία των πανεπιστημίων που στηρίζεται στον έλεγχο του αποτελέσματος και όχι της διαδικασίας (output και όχι input).
Και βέβαια, δεν μπορείς να αξιολογείς ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα όταν δεν του δίνεις την ευχέρεια να λειτουργήσει σε ένα καθαρά ακαδημαϊκό περιβάλλον.
Η παρατήρηση αυτή με οδηγεί στον επόμενο στόχο
2. Το τρίπτυχο: Αξιοκρατία, Κοινωνική λογοδοσία και Διαφάνεια
Δεν χρειάζεται να πω πολλά πράγματα γι’ αυτό. Οι τρεις αυτές έννοιες αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της λειτουργίας του δημοσίου πανεπιστημίου, αν όχι της δημοκρατίας γενικότερα.
Μια κουβέντα μόνο για την κοινωνική λογοδοσία (Αξιολόγηση).
Ένας από τους στόχους της κοινωνικής λογοδοσίας είναι και η μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Έρευνες έχουν δείξει ότι σε άλλες χώρες η κοινωνική λογοδοσία έχει αποτύχει να οδηγήσει σε μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων (PACE). Στην χώρα μας, αυτό δεν μπορεί να ελεγχθεί αφού δεν έχουμε καν κανόνες κοινωνικής λογοδοσίας.
Δεν είναι δυνατόν η κοινωνία (ο φορολογούμενος) να επωμίζεται το σύνολο των δαπανών (υποδομές, μισθοί, βιβλία) και να μην έχει μια εικόνα της απόδοσης των χρημάτων του. Αυτό όμως σχετίζεται άμεσα με το επόμενο
3. Αξιολόγηση από διεθνή οργανισμό της λειτουργίας του Υπουργείου Παιδείας.
Δεν μπορούμε να μιλάμε για αξιολόγηση όταν δεν ισχύει το ίδιο για τον κεντρικό φορέα της εκπαιδευτικής πολιτικής και για το εποπτεύον όργανο εφαρμογής και ελέγχου αυτής της πολιτικής, το ΥΠΕΠΘ.
Για παράδειγμα, σε καταιγισμό διαφημίσεων στα ΜΜΕ τις ημέρες αυτές το ΥΠΕΠΘ αναφέρεται στα 2.5 δις ευρώ από το ΕΠΕΑΕΚ που επενδύθηκαν στην εκπαίδευση «τα τελευταία χρόνια». Δεν ξέρω ποια χρόνια περιλαμβάνουν. Αισθάνεται όμως κανείς ότι η βελτίωση (αν έχει υπάρξει) του εκπαιδευτικού συστήματος είναι αντίστοιχη των 2.5 δις;
Θα πρότεινα να ξεκινήσουμε την αξιολόγηση από εκεί. Και να αποτιμηθεί η απόδοση της πολιτείας. Γιατί είναι και αντιφατικό να αξιολογεί κάποιος που ενδεχομένως έχει αποτύχει στους στόχους του.
4. Αποδοχή της Διαφορετικότητας (diversity) και απόρριψη της πλήρους και ισοπεδωτικής ομοιομορφίας
Ένα διαχρονικό πρόβλημα του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι η ισοπεδωτική ομοιομορφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ομοιόμορφη (όχι μόνο μισθολογικά) αντιμετώπιση των καθηγητών. Δεν είμαστε όλοι οι Καθηγητές ίδιοι. Πολλοί από τους καθηγητές που υποχρεώνομαι να αποδεχθώ στην κλήρωση για την συμπλήρωση εκλεκτορικών σωμάτων στο Τμήμα μου στο πλαίσιο της ομοιομορφίας, δεν θα είχαν εκλεγεί ούτε Λέκτορες με τα κριτήρια που έχουμε υιοθετήσει.
Αν ξεφύγουμε από την λογική της ομοιομορφίας θα επιτρέψουμε και την δημιουργία και ανάπτυξη κέντρων αριστείας, χωρίς την ύπαρξη των οποίων κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν ξέφυγε από την μετριότητα.
Και για να πάμε και στους φοιτητές. Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί θα πρέπει όλα τα πανεπιστημιακά Τμήματα να έχουν τους ίδιους κανόνες με τους οποίους παίρνουν φοιτητές. Αυτό ισχύει και για την βάση του 10.
Κατά την γνώμη μας, δεν θα έπρεπε να είναι αντικείμενο συζήτησης αν το Τμήμα Χ στην Καλαμάτα έχει βάση το 10 ή το 7 ή το 6. Το θέμα μας είναι εάν η πολιτεία έχει την διάθεση να έρθει σε μια συμφωνία με το Τμήμα αυτό, ή με το Πανεπιστήμιο αυτό και να πει «εσείς πάρτε φοιτητές με όποιον τρόπο θέλετε, με βάση το 10, το 15, το 7 ή το 3 αλλά στο τέλος εγώ, η πολιτεία, σε συνεργασία με σας και με βάση την αρχική προγραμματική μας συμφωνία, θ’ αξιολογήσω το αποτέλεσμα». Εάν εσείς έχετε προσφέρει στην χώρα μια προστεθείσα αξία με βάση την εκπαίδευση που παρέχετε, δηλαδή έχετε πάρει κάποιον που μπήκε με 5 και τον βγάζετε έναν ικανό επιστήμονα στο επιστημονικό σας αντικείμενο, έχετε πετύχει.
Είμαστε η μοναδική χώρα που έχει κενές θέσεις στα πανεπιστήμιά της λόγω της βάσης του 10. Και το πλέον παράλογο είναι ότι ταυτόχρονα προσπαθούμε χρόνο με τον χρόνο να αυξάνουμε τις θέσεις αυτές! Έχουμε κάνει μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές και προσωπικό και έχουμε τμήματα που υπολειτουργούν και καθηγητές που είναι αργόσχολοι γιατί δεν έχουν φοιτητές.
5. Άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Μια άλλη μεγάλη αντίφαση του εκπαιδευτικού συστήματος. Ενώ αυτός είναι ο στόχος (από όλες τις κυβερνήσεις), οι μετρήσεις που εγώ είχα κάνει το 2000 αλλά και άλλες, έχουν δείξει ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται. Και όχι μόνο στους εισακτέους αλλά και στους πτυχιούχους. Δεν πρέπει να επανεξετάσουμε τον στόχο σε σχέση με το αποτέλεσμα;
6. Υιοθέτηση μετρήσιμων στόχων η υλοποίηση των οποίων θα επιβεβαιώνεται με αξιόπιστα στοιχεία
Η μια μετά την άλλη οι Ευρωπαϊκές χώρες υιοθετούν την τελευταία δεκαετία μια πρακτική που διέπει το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα και ονομάζεται πολιτικές βάσει τεκμηρίωσης. (Evidence based policies).
Συμμετέχουμε σε διεθνείς αξιολογήσεις, χωρίς να έχουμε αξιόπιστα στοιχεία. Οχι μόνο αυτό, αλλά το υπουργείο και οι εποπτευόμενοι από αυτό φορείς αρνούνται να χορηγήσουν στους ερευνητές τα όποια διαθέσιμα στοιχεία (πχ. τα αποτελέσματα των πανελληνίων εξετάσεων). Σε άλλες χώρες οι φορείς παρακαλούν και χρηματοδοτούν τους επιστήμονες να ασχοληθούν με την ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων.
Πρέπει επίσης να υιοθετήσουμε μετρήσιμους στόχους στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Πχ. πόσους πτυχιούχους περιμένει το κράτος από κάθε πανεπιστημιακή μονάδα, ή το ποσοστό απορροφητικότητας των πτυχιούχων της στην αγορά εργασίας σε ένα χρονικό διάστημα μετά την αποφοίτηση.
7. Χρηματοδότηση του φοιτητή η οποία θα πηγαίνει στο πανεπιστήμιο που επιλέγει (ή θα τον επιλέγει)
Αυτή η πρακτική θα επιτρέψει στον υποψήφιο φοιτητή την επιλογή του αντικειμένου που θα σπουδάσει και στα πανεπιστήμια (κυρίως τα περιφερειακά) να προσπαθήσουν να γίνουν ελκυστικά για τους φοιτητές.
Δεν θέλω κ. Πρόεδρε να μακρηγορήσω. Προσπάθησα να είναι εποικοδομητικός. Όπως είδατε δεν έκανα αναφορά, ή κριτική, σε κάποια κυβέρνηση. Κάθε κυβέρνηση -και τα στελέχη που την απαρτίζουν (περιλαμβανομένου του ομιλούντος για το διάστημα που συμμετείχε σε κυβερνητικό σχήμα)- έχει το δικό της μερίδιο της ευθύνης για την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα.
Ελπίζω όμως ότι με την τοποθέτησή μου έθεσα ένα πλαίσιο προβληματισμού για την λειτουργία του πανεπιστημίου τελείως διαφορετικό από αυτόν που αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στην χώρα μας.
Σας ευχαριστώ